DOĞAL BAĞLANTILAR

Su, yerkabuğunu oyarak mağaralar oluşturmakla kalmaz, bu karanlık boşlukları keşfetmeye çalışan mağaracılara yardımcı olmak için kayaları garip biçimlerde yontar. Böylece sayılmayacak çeşitlilikte bağlantı noktaları oluşur. Uygun doğal bağlamalar aramak, tam uygun olmayanları kullanacak yöntemler bulmak, sabır ve yaratıcılık ister. Ama mağaracılığın en zevkli yanlarindan biridir.

Ana kayadaki her türlü çıkıntı oyuk ve yarıklar bağlantı olanakları yaratırlar (Şekil 1). Bağlantı yapılacak kaya düzgün yüzeyli ve yuvarlaksa doğrudan doğruya iple bağlantı yapılabilinir. Ancak pürtüklü yüzeyler ipi aşındırır. Keskin kenarlar ise ipin kırılmasına neden olup çekiş gücünü düşürür. Böyle durumlarda perlon bant ya da çelik tel kullanılmalıdır. Perlon bant yeniyken ip kadar güçlüdür.Ancak koruyucu kılıfı olmadığından kolay aşınır. Örgü yapısı nedeniyle aşınmalar, çekiş gücünün çok azalmasına neden olur. Bu nedenle kullanacağınız bantları gözden geçirmeyi ihmal etmeyin.

Çözünme delikleri ve sürahi kulpu şeklindeki oluşumlar hem güvenli (ipin kurtulma şansı yoktur!) hem de sağlam olduklarından ideal bağlantı yerleridir (Şekil 2). Çözünme oyukları akla gelmedik yerlerde bulunabildikleri için sabırla aranmalıdır.

Ana kayadaki büyük çıkıntılar da genellikle sağlamdır (Şekil 3). küçük çıkıntılar sağlam olmakla birlikte yeterince güvenli olmayabilirler. İpin yüklendiğinde, kaya yüzeyiyle yaptığı açıya dikkat edilmelidir. Güvenli bir bağlantı için bu açı dik açıdan küçük olmalıdır. İp kayarak kayadan kurtulabileceği için perlon bant kullanılmalı, yeterli bant varsa bir kaç tur sarılmalıdır. Bazen ipi dolamak ya da kayan düğüm (slip knot) kullanmak işe yarayabilir. iniş başındaki dikkatsiz hareketler ya da uzun inişlerde ipin yaylanması gibi tehlikeler karşısında tüm bu önlemler yetersiz kalabilir. O zaman yapılacak şey ya ip (bant) halkasını çıkıntıdan firlamayacak şekilde, gerideki başka bir noktaya daha bağlamak, ya da bu çıkıntıya bağlantı yapmaktan vazgeçmektir.

Sıkışmış bir kaya (ing. chockstone, takoz kaya), eğer yeterince iriyse tek parçadan oluşuyorsa (çatlak ya da çamurla birleşmiş değil!), ve ipin çekme yönünde daralan bir çatlağa sıkıca oturmuşsa iyi bir bağlantı noktası olabilir. Hatta, düzgün yüzeyli bir kayayı uygun bir çatlağa kendiniz de yerleştirebilirsiniz (Şekil 4). İpi takoz kayadaki bir oyuğa yerleştirin. Böylece ipin kayarak takozla ana kaya arasına girmesini önlemiş olursunuz. Kaymayı önlemek için perlon bant kullanmak yerinde olur.

Yatay zeminde duran büyük bir çöküntü kaya yeterince hacime sahipse ( yaklaşık 1 m3 ) iyi bir bağlantı yeri olabilir. Ancak ipin (ya da bantın) kayanın üzerindeki bir çıkıntıya değil kayanın kendisine bağlanması gerekir. Ayrıca, ipin kayanın altına girip yavaş yavaş kayarak kurtulmasını önlemek için ip kayadaki bir oyuğa yerleştirilmelidir (Şekil 5). Zemin eğimliyse eğim miktarı, kayanın büyüklüğü ve yerdeki taşlar, kum, çamur vb. bağlantı noktasının sağlamlığını etkiler. Çok büyük kayalar bile zemin kaygansa yerinden oynayabilir. Sıkı bir kaç tekmeyle kayanın hareket edip etmeyeceğini kontrol edin, ya da başka yer arayın.

Kökleri sağlam, canlı bir ağaç ilk inişi döşemek için çok güzel bir seçenektir. İp yere yakın bağlanmalıdır. İpi gövdeye bir kaç defa dolamak, sonra boşta kalan ucu ya başka bir yere ya da ipin kendisine bağlamak yoluyla gerilimsiz (ing. tensionless) bir bağlantı elde edilir. Böylece düğümdeki kırılma nedeniyle ipin gücünün bir kısminı kaybetmesini önlemiş olursunuz. Bu yöntem kayaya bağlantı yaparken de kullanılabilinir. Tek sakıncası fazladan ip harcanmasıdır.

Yüzgeç biçimli kaya çıkıntıları dikey yüklendiğinde yeterince güçlüdür. Ancak iniş sırasında ip yön değiştiriyorsa, yatay yükleme gerçekleşiyorsa kırılabilirler. Yüzeyleri keskin olduğundan bant ya da çelik tel kullanmak gerekir.

Mağara duvarına koşut uzanan yaprak kayalar (ing. flakes) dikine yüklenilirlerse uygun bağlantı yerleri olurlar. Ana kayaya sağlam tutunup tutunmadığını tekmeleyerek kontrol edin. Perlon bant kullanın ve dışa doğru yüklemekten kacının. Sarkıt, dikit, sütun gibi oluşumlara bağlantı noktası olarak güvenmemek gerekir. Çok sağlam görünseler de düzenli kristal yapıları nedeniyle kolayca kırılabilirler. Ayrıca çamur ve kumla kaplı yüzeylerde de büyüyebildikleri için ana kayayla sağlam bir bağlanti olmayabilir. Bunları yedek ve yardımcı bağlantılarda kullanacaksanız tekme testinden geçirmeyi unutmayın. Bazen çatlaklar ve çökelme katmanları nedeniyle ana kayanın kendisi bile yük altında kırılabilir. Böyle katmanlanmalara da dikkat etmek, çekiçle vurup tekmeleyerek kontrol etmek gerekir. Boğuk bir ses geliyorsa ya da kaya hafifçe yerinden oynuyorsa oraya bağlantı yapmayın.

İlker TUNAY

Çizimler: Bülent TOKUZLU