DOĞAL BAĞLANTILAR
Su,
yerkabuğunu oyarak mağaralar oluşturmakla kalmaz, bu
karanlık boşlukları keşfetmeye çalışan
mağaracılara yardımcı olmak için kayaları garip
biçimlerde yontar. Böylece sayılmayacak çeşitlilikte
bağlantı noktaları oluşur. Uygun doğal bağlamalar
aramak, tam uygun olmayanları kullanacak yöntemler bulmak, sabır ve
yaratıcılık ister. Ama mağaracılığın en
zevkli yanlarindan biridir.
Ana kayadaki
her türlü çıkıntı oyuk ve yarıklar bağlantı
olanakları yaratırlar (Şekil 1). Bağlantı
yapılacak kaya düzgün yüzeyli ve yuvarlaksa doğrudan doğruya
iple bağlantı yapılabilinir. Ancak pürtüklü yüzeyler ipi
aşındırır. Keskin kenarlar ise ipin
kırılmasına neden olup çekiş gücünü düşürür. Böyle
durumlarda perlon bant ya da çelik tel kullanılmalıdır. Perlon
bant yeniyken ip kadar güçlüdür.Ancak koruyucu kılıfı
olmadığından kolay aşınır. Örgü yapısı
nedeniyle aşınmalar, çekiş gücünün çok azalmasına neden
olur. Bu nedenle kullanacağınız bantları gözden geçirmeyi
ihmal etmeyin.
Çözünme
delikleri ve sürahi kulpu şeklindeki oluşumlar hem güvenli (ipin
kurtulma şansı yoktur!) hem de sağlam olduklarından ideal
bağlantı yerleridir (Şekil 2). Çözünme oyukları akla
gelmedik yerlerde bulunabildikleri için sabırla aranmalıdır.
Ana kayadaki
büyük çıkıntılar da genellikle sağlamdır (Şekil
3). küçük çıkıntılar sağlam olmakla birlikte yeterince
güvenli olmayabilirler. İpin yüklendiğinde, kaya yüzeyiyle
yaptığı açıya dikkat edilmelidir. Güvenli bir bağlantı
için bu açı dik açıdan küçük olmalıdır. İp kayarak
kayadan kurtulabileceği için perlon bant kullanılmalı, yeterli
bant varsa bir kaç tur sarılmalıdır. Bazen ipi dolamak ya da
kayan düğüm (slip knot) kullanmak işe yarayabilir. iniş
başındaki dikkatsiz hareketler ya da uzun inişlerde ipin
yaylanması gibi tehlikeler karşısında tüm bu önlemler
yetersiz kalabilir. O zaman yapılacak şey ya ip (bant)
halkasını çıkıntıdan firlamayacak şekilde,
gerideki başka bir noktaya daha bağlamak, ya da bu
çıkıntıya bağlantı yapmaktan vazgeçmektir.
Sıkışmış
bir kaya (ing. chockstone, takoz kaya), eğer yeterince iriyse tek
parçadan oluşuyorsa (çatlak ya da çamurla birleşmiş
değil!), ve ipin çekme yönünde daralan bir çatlağa sıkıca
oturmuşsa iyi bir bağlantı noktası olabilir. Hatta, düzgün
yüzeyli bir kayayı uygun bir çatlağa kendiniz de yerleştirebilirsiniz
(Şekil 4). İpi takoz kayadaki bir oyuğa yerleştirin.
Böylece ipin kayarak takozla ana kaya arasına girmesini önlemiş
olursunuz. Kaymayı önlemek için perlon bant kullanmak yerinde olur.
Yatay zeminde
duran büyük bir çöküntü kaya yeterince hacime sahipse ( yaklaşık 1 m3
) iyi bir bağlantı yeri olabilir. Ancak ipin (ya da bantın)
kayanın üzerindeki bir çıkıntıya değil kayanın
kendisine bağlanması gerekir. Ayrıca, ipin kayanın
altına girip yavaş yavaş kayarak kurtulmasını önlemek
için ip kayadaki bir oyuğa yerleştirilmelidir (Şekil 5). Zemin
eğimliyse eğim miktarı, kayanın büyüklüğü ve yerdeki
taşlar, kum, çamur vb. bağlantı noktasının
sağlamlığını etkiler. Çok büyük kayalar bile zemin
kaygansa yerinden oynayabilir. Sıkı bir kaç tekmeyle kayanın
hareket edip etmeyeceğini kontrol edin, ya da başka yer arayın.
Kökleri
sağlam, canlı bir ağaç ilk inişi döşemek için çok
güzel bir seçenektir. İp yere yakın bağlanmalıdır.
İpi gövdeye bir kaç defa dolamak, sonra boşta kalan ucu ya başka
bir yere ya da ipin kendisine bağlamak yoluyla gerilimsiz (ing.
tensionless) bir bağlantı elde edilir. Böylece düğümdeki
kırılma nedeniyle ipin gücünün bir kısminı kaybetmesini
önlemiş olursunuz. Bu yöntem kayaya bağlantı yaparken de
kullanılabilinir. Tek sakıncası fazladan ip harcanmasıdır.
Yüzgeç biçimli
kaya çıkıntıları dikey yüklendiğinde yeterince
güçlüdür. Ancak iniş sırasında ip yön değiştiriyorsa,
yatay yükleme gerçekleşiyorsa kırılabilirler. Yüzeyleri keskin
olduğundan bant ya da çelik tel kullanmak gerekir.
Mağara duvarına
koşut uzanan yaprak kayalar (ing. flakes) dikine yüklenilirlerse uygun
bağlantı yerleri olurlar. Ana kayaya sağlam tutunup
tutunmadığını tekmeleyerek kontrol edin. Perlon bant
kullanın ve dışa doğru yüklemekten kacının.
Sarkıt, dikit, sütun gibi oluşumlara bağlantı noktası
olarak güvenmemek gerekir. Çok sağlam görünseler de düzenli kristal
yapıları nedeniyle kolayca kırılabilirler. Ayrıca
çamur ve kumla kaplı yüzeylerde de büyüyebildikleri için ana kayayla
sağlam bir bağlanti olmayabilir. Bunları yedek ve
yardımcı bağlantılarda kullanacaksanız tekme testinden
geçirmeyi unutmayın. Bazen çatlaklar ve çökelme katmanları nedeniyle
ana kayanın kendisi bile yük altında kırılabilir. Böyle
katmanlanmalara da dikkat etmek, çekiçle vurup tekmeleyerek kontrol etmek
gerekir. Boğuk bir ses geliyorsa ya da kaya hafifçe yerinden oynuyorsa
oraya bağlantı yapmayın.
İlker TUNAY
Çizimler: Bülent TOKUZLU